زندگی در عمان
عمان کشوری زیبا با فرهنگ بالا و هزینههای زندگی مقرون به صرفه است. آب و هوای گرم، فرصتهای تحصیلی عالی و امنیت بالا، این کشور را به مکانی ایدهآل برای زندگی تبدیل کرده است. کار در عمان نیز برای بسیاری از ایرانیان جذاب است. حقوق متوسط ۱,۲۰۰ تا ۴,۵۰۰ دلاری و فرصتهای بینالمللی بینظیر، این کشور را به مقصد محبوب مهاجرتی کاری، خصوصا برای مهاجرت کاری کادر درمان تبدیل کرده است. هزینههای ماهانه زندگی در عمان برای یک نفر بدون اجاره حدود ۷۴۴ دلار است. یکی از سادهترین راههای رسیدن به این کشور را میتوان ثبت شرکت در عمان و مهاجرت تحصیلی به عمان دانست.
در این مقاله، ما به بررسی زوایای مختلفی از زندگی در عمان پرداختهایم. اگر تمایل به زندگی در این کشور را دارید و یا میخواهید بهترین روش مهاجرتی را پیدا کنید، کافی است با موسسه پذیرش تحصیلی گوتوتیآر تماس بگیرید و یک مشاوره اولیه تلفنی رایگان داشته باشید. همچنین با رزرو یک جلسه مشاوره تخصصی پرونده شما با جزئیات و دقت کامل بررسی خواهد شد.
مروری بر شرایط زندگی در کشور عمان!
- گوینده: فائزه شبانی
- ۱۷ اسفند ۱۴۰۲
- مدت: 4 دقیقه, 34 ثانیه
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- کشور عمان در یک نگاه
- آب و هوای عمان در فصول مختلف سال
- شرایط اقتصادی و کاری در عمان
- هزینه زندگی در عمان
- فرهنگ، آداب و رسوم مردم عمان
- دریافت گواهینامه در عمان
- اعیاد و تعطیلات در عمان
- بهترین شهرها برای زندگی در عمان
- مقایسه کشورهای عمان، امارات و عربستان
- مزایا و معایب زندگی در عمان
- جاذبه های دیدنی عمان
- تشابهات فرهنگی عمان با ایران
کشور عمان در یک نگاه
در جدول زیر، اطلاعات کلی در مورد کشور عمان را مشاهده میکنید.
موارد | اطلاعات |
---|---|
نام کشور | عمان |
پایتخت | مسقط |
زبان رسمی | عربی |
جمعیت | ۴,۶۴۴,۳۸۴ نفر |
دین رسمی | اسلام |
واحد پول | ریال عمان |
نوع حکومت | سلطنت منطقه |
آب و هوای عمان در فصول مختلف سال
شرایط آبوهوایی در فصلهای مختلف سال در کشور عمان به شرح زیر است.
- بهار
- تابستان
- پاییز
- زمستان
میانگین دمای روز در ماه مارس ۳۱ درجه سانتیگراد و در شب ۲۱ درجه سانتیگراد است. هوا در ماه آوریل به روند گرم شدن ادامه میدهد و بارندگی کم است. در واقع مقدار کل بارندگی در طول دو ماه حدود ۴۰ میلیمتر در ۳ تا ۴ روز بارانی است.
در تابستان بهطور طبیعی دما افزایش مییابد. به جز مقداری باران در مناطق جنوبی و مه صبحگاهی در دریا، بارشی وجود ندارد. در ماه اوت دما کاهش پیدا میکند. میانگین دمای روزانه حدود ۳۹ درجه سانتیگراد و دما در شب حدود ۲۸ درجه سانتیگراد است.
نیمه اول ماه سپتامبر از نظر آب و هوا شبیه تابستان است اما در اواخر این ماه دما کاهش مییابد و در اکتبر به ۳۷ درجه سانتیگراد میرسد. اواخر ماه اکتبر آب و هوا برای گردشگران بسیار مناسب است. آب تا ۲۹ درجه سانتیگراد گرم میشود و هر روز آفتابی است.
فصل زمستان اوج گردشگری در این کشور است. در تمام این فصل دمای روزانه حدود ۲۷ درجه سانتیگراد در روز و ۱۹ درجه سانتیگراد در شب است. دسامبر و ژانویه، ماههای خوبی برای غواصی در شهر مسقط هستند. درجه حرارت و رطوبت در ژانویه در بهترین حالت خود قرار دارد.
در جدول زیر نیز اطلاعات کاملی در مورد آبوهوای عمان در تمام ماههای سال نوشته شده است.
ماه | حداکثر میانگین درجه حرارت | حداقل میانگین درجه حرارت | ساعت آفتابی در روز | روزهای بارانی |
---|---|---|---|---|
مارس | ۲۹ درجه سانتیگراد | ۲۱.۵ درجه سانتیگراد | ۱۱ ساعت | ۰ روز |
آوریل | ۳۳ درجه سانتیگراد | ۲۵ درجه سانتیگراد | ۱۲ ساعت | ۱ روز |
می | ۳۷.۵ درجه سانتیگراد | ۲۹ درجه سانتیگراد | ۱۳ ساعت | ۰ روز |
ژوئن | ۳۸ درجه سانتیگراد | ۳۰ درجه سانتیگراد | ۱۳ ساعت | ۰ روز |
جولای | ۳۶ درجه سانتیگراد | ۳۰ درجه سانتیگراد | ۱۳ ساعت | ۰ روز |
آگوست | ۳۴ درجه سانتیگراد | ۲۸ درجه سانتیگراد | ۱۲ ساعت | ۰ روز |
سپتامبر | ۳۴ درجه سانتیگراد | ۲۸ درجه سانتیگراد | ۱۲ ساعت | ۰ روز |
اکتبر | ۳۴ درجه درجه سانتیگراد | ۲۶ درجه سانتیگراد | ۱۱ ساعت | ۰ روز |
نوامبر | ۳۰ درجه سانتیگراد | ۲۲ درجه سانتیگراد | ۱۰ ساعت | ۰ روز |
دسامبر | ۲۶ درجه سانتیگراد | ۱۹ درجه سانتیگراد | ۱۰ ساعت | ۰ روز |
ژانویه | ۲۵ درجه سانتیگراد | ۱۸ درجه سانتیگراد | ۱۰ ساعت | ۰ روز |
فوریه | ۲۵ درجه سانتیگراد | ۱۸.۵ درجه سانتیگراد | ۱۰.۵ ساعت | ۰ روز |
شرایط اقتصادی و کاری در عمان
در سال ۲۰۲۴، تولید ناخالص داخلی عمان به حدود ۲۷۰ میلیارد دلار رسیده و امتیاز آزادی اقتصادی آن ۵۸.۸ است که عمان را به ۹۴مین اقتصاد آزاد جهان تبدیل میکند. این کشور در میان ۱۴ کشور منطقه خاورمیانه-شمال آفریقا در رتبه ششم قرار دارد. اقتصاد عمان در حال مدرنیزه شدن است و با تلاش دولت برای کاهش وابستگی به نفت و تقویت بخشهایی مانند گردشگری و صنایع گازی، به سمت تنوع بیشتر حرکت میکند.
نرخ بیکاری در عمان در سال ۲۰۲۴ ۳.۰۲ درصد است. تعداد افراد شاغل حدود ۲.۶ میلیون نفر است و نرخ اشتغال ۶۶.۲۵ درصد میباشد. حقوق کارمندان از ۱,۳۰۰ دلار تا ۴,۷۰۰ دلار در ماه متغیر است. مشاغل مدیریتی، مانند مدیر اجرایی، با درآمد ماهانه ۹,۵۰۰ دلار از پر درآمدترین مشاغل به شمار میروند.
بهطور کلی، زندگی در عمان با توجه به اصلاحات اقتصادی و فرصتهای شغلی در حال رشد، بهویژه در صنایع غیرنفتی، جذابتر شده است. دولت تلاش دارد وابستگی به منابع نفتی را کاهش دهد و اقتصاد را به سمت پایدارتر و متنوعتری هدایت کند.
بیشتر بخوانید:
هزینه زندگی در عمان
هزینه تخمینی یک خانواده چهار نفره ماهانه ۲,۵۸۱ دلار بدون اجاره است. هزینههای ماهانه یک نفر بدون اجاره ۷۴۴ دلار تخمین زده میشود. هزینه زندگی در عمان بهطور متوسط ۶۶ درصد بیشتر از ایران و اجاره بها در عمان به طور متوسط ۴۷ درصد بیشتر از ایران است. در جدول زیر برخی از هزینههای ضروری برای زندگی در عمان بررسی شده است.
کالا | هزینه |
---|---|
یک کیلو برنج | ۱.۸۴ دلار |
دوازده عدد تخم مرغ | ۲.۴۵ دلار |
یک کیلو گوشت گاو | ۸.۹۲ دلار |
یک کیلو سینه مرغ | ۵.۰۷ دلار |
یک کیلو سیب زمینی | ۰.۹۸ دلار |
یک لیتر بنزین | ۰.۶۲ دلار |
یک بلیت سینما | ۹.۰۹ دلار |
اجاره ماهانه آپارتمان یک خوابه در مرکز شهر | ۵۴۰ دلار |
اجاره ماهانه آپارتمان یک خوابه خارج از مرکز شهر | ۳۷۹ دلار |
یک جفت کفش چرم مردانه | ۷۳ دلار |
شهریه سالانه دبستان بینالمللی | ۷,۵۲۲ دلار |
بیشتر بخوانید:
- هزینه زندگی در قطر
- هزینه زندگی در کانادا
- هزینه زندگی در استرالیا
- هزینه زندگی در اسپانیا
- هزینه زندگی در امارات
- هزینه زندگی در آلمان
فرهنگ، آداب و رسوم مردم عمان
در زندگی در عمان، مردم عمان بهخاطر متواضع بودن و ادب مشهور هستند. نمایش عمومی خشم یا حرکات خشونتآمیز در جمع آنها غیرمجاز است. عمانیها در صورت علاقه به افراد خارجی، بسیار خونگرم و مهماننواز هستند. معمولاً شما را به خانه دعوت کرده و با خرما و قهوه عمانی پذیرایی میکنند. هنگام بازدید از خانه، همراه داشتن یک هدیه کوچک و درآوردن کفشها پیش از ورود به محل، از آداب مهم است. خطاب رسمی به مردان «سید» و به زنان «سعیدا» است که نشاندهنده احترام است.
در زندگی روزمره در عمان، وقتشناسی از اهمیت بالایی برخوردار است، بهویژه هنگام انجام کار و تجارت. عمانیها از گفتگوی دوستانه لذت میبرند و مودبانه است که قبل از ورود به بحثهای کاری، در مورد خانواده و سلامت سوال کنید. با این حال، در سوالات مربوط به خانواده باید احتیاط کنید و از پرسیدن درباره زنان خانواده خودداری کنید، زیرا این موضوع حساسیت فرهنگی خاصی دارد.
دست دادن بهعنوان نشانه احترام، بهخصوص در میان شرکای تجاری، معمول است. هنگام ورود به جلسات کاری، بهتر است ابتدا با بزرگترین فرد حاضر دست بدهید، زیرا احترام به بزرگان بخش مهمی از فرهنگ عمان است. با این حال، تعامل با جنس مخالف مانند دست دادن یا صحبت کردن باید با دقت انجام شود و بهتر است منتظر باشید تا طرف مقابل اولین حرکت را انجام دهد.
از آنجایی که عمان یک کشور مسلمان است، تعاملات اجتماعی براساس جنسیت تفکیک شدهاند و بهتر است با احترام به این اصول رفتار کنید. هرچند که آداب و رسوم در حال تغییر است، اما حفظ این اصول در برخورد با مردم محلی همچنان مهم تلقی میشود.
فرهنگ غذایی در عمان
غذای عمان تأثیرات خود را از هند، آفریقا و بخشهایی از شبه جزیره عربستان میگیرد. غذاهای آنها بهطور کلی دارای پایه گوشتی مرغ یا بره با یک وعده برنج است. در لیست زیر برخی از غذاهای کشور عمان را معرفی کردهایم.
- “مشایی” یک بشقاب دلچسب از شاه ماهی بریان شده از سواحل عمان با برنج لیموی معطر است.
- “روضالمضروب” یک غذای برنجی است که با ماهی سرخ شده سرو میشود.
- “آرسیا” یک غذای برنجی است که از گوشت بره تفت داده شده و با سس ترش به نام ترشه سرو میشود.
- “کبسه” نیز شامل برنج زعفرانی به همراه گوشت تند است.
به دلیل موقعیت عمان در خاورمیانه، غذاهای عمانی شامل کبابها و شاورماهای خوشمزه نیز میشود. عمانیها مجموعهای از دسرهای سنتی مانند لقایمات دارند که توپهای آردی سرخشده با طعم هل و حلوا هستند.
مشاهده پستدریافت گواهینامه در عمان
متقاضیان برای دریافت گواهینامه رانندگی وسیله نقلیه سبک در عمان باید حداقل ۱۸ سال سن و برای دریافت گواهینامه رانندگی کامیون باید حداقل ۲۱ سال سن داشته باشند. آنها همچنین باید از نظر بدنی سالم باشند و آزمایش بینایی چشم را که توسط یک بیناییشناس مجاز انجام میشود، پشت سر بگذارند. در ادامه مراحل دریافت گواهینامه رانندگی در عمان را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.
اولین قدم برای گرفتن گواهینامه رانندگی عمان، ثبتنام در اداره پلیس سلطنتی عمان (ROP) است. برای این کار باید مدارک زیر را به ROP ارائه کنید:
- کپی پاسپورت
- کپی کارت اقامت
- فرم تست بینایی (تأیید شده توسط بیناییشناس مجاز)
- فرم گروه خونی
- گواهی عدم اعتراض یا نامه از حامی
- دو عکس (با پس زمینه آبی)
جدا از مدارک مورد نیاز فوق، باید هزینهها را پرداخت کنید. در جدول زیر هزینهها بسته به نوع گواهینامه رانندگی آورده شده است.
نوع گواهینامه | هزینه |
---|---|
گواهینامه رانندگی سبک | ۵۲ دلار |
گواهینامه رانندگی سنگین و کامیون | ۲۶ دلار |
گواهینامه رانندگی موتور سیکلت | ۳۹ دلار |
گواهینامه رانندگی دائم | ۱۰۴ دلار |
در این بخش مراحل دریافت گواهینامه در عمان را بررسی کردهایم.
-
آزمایش بینایی چشم که توسط یک بیناییشناس مجاز انجام میشود را انجام دهید.
-
فرم گروه خونی را از پزشک دریافت کنید.
-
فرم درخواست گواهینامه رانندگی را از پلیس سلطنتی عمان دریافت و پر کنید.
-
فرم درخواست، آزمایش بینایی، فرم گروه خونی، گذرنامه، کارت اقامت، دو عدد عکس و سایر مدارک را به نزدیکترین اداره گواهینامه و ثبت وسایل نقلیه در عمان ارسال کنید.
-
دفترچه گواهینامه رانندگی را که هزینه آن ۱۳ دلار است از پلیس سلطنتی عمان دریافت کنید. این دفترچه شامل فهرستی از علائم راهنمایی و رانندگی است که به خصوص در هنگام شرکت در آزمون علائم راهنمایی و رانندگی باید آنها را یاد بگیرید و بشناسید. همچنین حاوی سوابق آزمون رانندگی شما نیز خواهد بود.
-
با یک مربی دارای مجوز در کلاسهای رانندگی شرکت کنید.
-
در آزمونهای رانندگی عمان شرکت کنید. این آزمونها به دو مرحله تقسیم میشود. مرحله اول شامل تست علامت، تست درام و تست شیب که همه آنها در یک روز انجام میشوند. مرحله دوم، آزمون جاده است که در آن مهارتهای رانندگی شما در جادههای اصلی مشاهده و آزمایش میشود.
-
با قبولی در آزمونها، گواهینامه رانندگی خود را دریافت خواهید کرد که هزینه آن ۵۲ دلار است.
اعیاد و تعطیلات در عمان
در جدول زیر لیست تعطیلات رسمی عمان از نوامبر ۲۰۲۳ تا سپتامبر ۲۰۲۴ آمده است.
تاریخ | تعطیلات عمومی |
---|---|
۱۸ نوامبر | روز ملی |
۱۹ نوامبر | تعطیلات روز ملی |
۲۰ نوامبر | تعطیلات روز ملی |
۱۱ ژانویه | روز الحاق |
۸ فوریه | معراج پیامبر |
۸ آوریل | تعطیلات عید فطر |
۹ آوریل | تعطیلات عید فطر |
۱۰ آوریل | تعطیلات عید فطر |
۱۱ آوریل | تعطیلات عید فطر |
۱۲ آوریل | تعطیلات عید فطر |
۱۵ ژوئن | تعطیلات عید قربان |
۱۶ ژوئن | تعطیلات عید قربان |
۱۷ ژوئن | تعطیلات عید قربان |
۱۸ ژوئن | تعطیلات عید قربان |
۷ جولای | سال نو اسلامی |
۱۵ سپتامبر | میلاد پیامبر |
بهترین شهرها برای زندگی در عمان
در جدول زیر، به معرفی برخی از بهترین شهرهای عمان برای زندگی پرداختهایم. توجه داشته باشید هزینههای ذکر شده در این جدول برای یک نفر است.
نام شهر | جمعیت | هزینه حمل و نقل | هزینه زندگی | متوسط حقوق | رتبه در جهان |
---|---|---|---|---|---|
مسقط | ۱.۴۲ میلیون نفر | ۱۱۶ دلار | ۷۷۷ دلار | ۱,۷۴۵ دلار | رتبه ۳,۲۸۷ |
سیب | ۴۷۱,۰۰۰ نفر | ۶۴ دلار | ۱,۲۴۲ دلار | ۲,۲۵۳ دلار | رتبه ۵,۹۵۵ |
صلاله | ۱۷۸,۰۰۰ نفر | ۴۶ دلار | ۸۲۲ دلار | ۱,۵۳۱ دلار | رتبه ۶,۷۵۱ |
نیزوا | ۸۳,۵۰۰ نفر | ۴۰ دلار | ۷۸۶ دلار | ۱,۱۶۱ دلار | رتبه ۶,۷۶۷ |
مقایسه کشورهای عمان، امارات و عربستان
در جدول زیر کشور عمان را با دو کشور همسایه آن یعنی امارات و عربستان مقایسه کردهایم. توجه داشته باشید هزینههای ذکر شده در این جدول برای یک نفر است.
کشور | جمعیت | هزینه زندگی | غذا | حملونقل | متوسط حقوق | امید به زندگی |
---|---|---|---|---|---|---|
عمان | ۴.۵ میلیون | ۷۴۴ دلار | ۳۶۰ دلار | ۹۵.۸ دلار | ۱,۸۱۶ دلار | ۵۱ |
امارات متحده عربی | ۹.۴ میلیون | ۹۵۹.۵ دلار | ۳۹۱ دلار | ۱۲۷ دلار | ۳,۳۶۷ دلار | ۴۱ |
عربستان | ۳۶.۴ میلیون | ۸۰۴.۵ دلار | ۳۳۱ دلار | ۱۲۷ دلار | ۲,۰۴۹ دلار | ۶۰ |
مزایا و معایب زندگی در عمان
در ادامه برخی از مزایا و معایب زندگی در عمان را بررسی خواهیم کرد تا بتوانید درباره زندگی در عمان اطلاعات بیشتری کسب کنید.
مزایای زندگی در عمان
- میراث فرهنگی غنی و وجود مناظر زیبا
- نرخ پایین جرم و جنایت و ایمنی بالا
- کیفیت بالای زندگی
- مردم خونگرم
- غذاهای لذیذ عمانی
معایب زندگی در عمان
- مانع زبان
- گرما و رطوبت
- هزینه بالای زندگی
- ترافیک و حمل و نقل عمومی محدود
- فرهنگ و سبک زندگی محافظه کارانه
جاذبه های دیدنی عمان
در این بخش از مقاله به معرفی تعدادی از جاذبههای دیدنی کشور عمان میپردازیم.
مصفتالعبرین
در حالی که شهرهای بزرگتر در عمان بسیار مدرن به نظر میرسند، روستاهای کوچکتر مانند مصفت العبرین فضای سنتیتری دارند. این دهکده کوهستانی از ساختمانهای سنگی در رنگهای نارنجی و قهوهای تشکیل شده است. مصفت العبرین نمونه زیبایی از زندگی کوهستانی در عمان است. جادهای شیبدار به بالای کوه منتهی میشود و میتوانید در میان ساختمانها قدم بزنید و درختان موز و فضای سبز را تماشا کنید. یک برج مراقبت باستانی در بالای روستا وجود دارد که میتوانید از آن بالا بروید تا مصفت العبرین و همچنین مزارع اطراف و سدهای پر از آب را ببینید.
جزیره مسیره
در سواحل عمان، جزیره مسیره، مقصدی منحصر به فرد برای مسافرانی است که در دوستدار تماشای خورشید، سواحل، حیات وحش و تاریخ هستند. جزیره مسیره پایگاه هوایی عمان را در خود جای داده است و کشتیهای معمولی برای رساندن شما به سرزمین اصلی در دسترس هستند. در جزیره مسیره، بهترین تفریحات شامل شنا، بررسی کشتیهای غرق شده در نزدیکی ساحل و تماشای بیش از ۳۰,۰۰۰ لاک پشتی است که سالانه در فصل جوجه ریزی ظاهر میشوند.
مسقط
این شهر دارای قلعهها، کاخها، موزهها و بازارهای بسیاری است. قلعههای دوقلوی الجلالی و المیرانی که به موزه تبدیل شدهاند و برای بازدید عموم باز هستند نیز در این شهر قرار دارند. مسافران میتوانند در هنگام صبح از مسجد جامع خیرهکننده سلطان قابوس دیدن کنند و ویژگیهایی مانند یک لوستر کریستالی عظیم، پانلهای دیواری مرمری و دومین فرش ایرانی بزرگ در جهان را تماشا کنند.
تشابهات فرهنگی عمان با ایران
مردم عمان مانند مردم ایران، فرهنگ و روش زندگیشان تا حد زیادی بر پایه دین اسلام قرار گرفته است. تلاش برای کسب روزی حلال در این کشور بسیار رایج است و مردم سعی میکنند به فرهنگ هم احترام بگذارند. بانوان در عمان در اجتماع حضور دارند و در مشاغل دولتی سهم زیادی دارند. در فرهنگ عمان وارد شدن با کفش اصلاً پسندیده نیست و باید کفش ها قبل از ورود به خانه در آورده شوند. این موضوع در ایران نیز دیده میشود. مردم عمان بسیار مؤدب هستند و این موضوع در آداب و رسوم ایرانیان نیز دیده میشود.
منابع:
سوالات متداول درباره زندگی در عمان
کیفیت زندگی در عمان چگونه است؟
براساس وبسایت نامبئو، شهر مسقط عمان در سال ۲۰۲۴ در رتبه نهم جهان و همچنان اولین در آسیا و جهان عرب در شاخص کیفیت زندگی قرار دارد.
چقدر حقوق برای زندگی در عمان کافی است؟
متوسط حقوق ماهیانه برای یک فرد ساکن در عمان حدود ۲,۰۰۰ دلار است که با در نظر گرفتن قیمتها در عمان امکان داشتن یک زندگی راحت را فراهم میکند.
آیا خدمات درمانی در عمان رایگان است؟
وزارت بهداشت به همه اتباع عمانی و مهاجرانی که در بخش دولتی کار میکنند، خدمات بهداشتی همگانی رایگان از جمله دسترسی به خدمات سلامت روان و داروهای مرتبط را ارائه میدهد.
بعد از چند سال زندگی در عمان میتوان شهروندی دریافت کرد؟
بعد از ۲۰ سال زندگی در عمان میتوانید شهروندی این کشور را بهدست آورید.
امنیت در کشور عمان چگونه است؟
در عمان میزان جرم و جنایت بسیار پایین است. این کشور جزو یکی از امنترین کشورهای خاورمیانه محسوب می شود.
آیا محدودیت پوشش در عمان وجود دارد؟
عمان پذیرای افراد از سراسر دنیا است، و هرکس می تواند با حجاب یا بدون حجاب باشد، ولی اجازه پوشیدن لباسهای نامتعارف و بسیار کوتاه در این کشور به افراد داده نمی شود .
در عمان چه زبانهایی رایج است و میتوان صحبت کرد؟
زبان رسمی در این کشور عربی است، اما به دلیل مهاجرت و توریستهای خارجی اکثر مردم با زبان انگلیسی نیز آشنایی دارند. زبان فارسی نیز در برخی نقاط به دلیل مهاجران بلوچ از ایران و پاکستان صحبت می شود.
همــــــــــــین الان مشــاوره بگیــر!
هفت روز هفته از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ شب
پرسش و پاسخ