مهاجرت معکوس ایرانیان از خارج از کشور

مهاجرت بازگشتی یا معکوس به بازگشت افرادی اطلاق می‌شود که پیش‌تر از کشور خود به یکی از مقاصد مهاجرتی دنیا نقل مکان کرده‌اند و پس از مدتی به دلایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا سیاسی به وطن خود بازمی‌گردند. این پدیده تأثیرات مهمی بر جامعه و اقتصاد کشور مبدا دارد، از جمله انتقال مهارت‌ها و سرمایه انسانی که می‌تواند به توسعه اقتصادی کمک کند. دلایل بازگشت مهاجران شامل برنامه‌های کشور مبدا، اهداف شخصی، عوامل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تغییرات سیاسی است. بازگشت مهاجران ایرانی در انواع مختلفی از مهاجرت معکوس مثل بازگشت داوطلبانه، اجباری، فصلی و دایره‌ای قرار می‌گیرد. همان‌گونه که دلایل متنوعی برای مهاجرت به خارج مثل تحصیل، کار، سرمایه‌گذاری، خرید ملک در خارج و … وجود دارد، دلایل متنوعی نیز برای مهاجرت معکوس از کشورهای مختلف مثل مهاجرت معکوس از کانادا، آمریکا، استرالیا، آلمان و … وجود دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.

تیم مهاجرتی GO2TR ضمن اشراف کامل و به روز بر کلیه قوانین مهاجرتی کشورها تاکنون بیش از صدها پرونده موفق در انواع روش‌های مهاجرتی را در کارنامه خود ثبت کرده‌ است. چنانچه قصد تحصیل در خارج، مهاجرت کاری، ثبت شرکت و … را دارید هم‌اکنون می‌توانید از طریق تماس با موسسه یک مشاوه رایگان اولیه تلفنی دریافت کنید یا در صورت لزوم وقت مشاوره آنلاین رزرو نمایید.

مهاجرت بازگشتی و معکوس چیست؟

مهاجرت بازگشتی یا معکوس به معنای برگشت افراد یا گروه‌هایی است که قبلا از محل زندگی اصلی خود به یک مکان جدید مهاجرت کرده‌اند و حالا بر اثر عوامل مختلفی مانند قوانین مهاجرتی، تصمیم به بازگشت به وطن خود گرفته‌اند. این پدیده معمولا تحت تأثیر عواملی مانند شرایط اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی قرار می‌گیرد. بازگشت این مهاجران می‌تواند تأثیرات مهمی بر جامعه محل زندگی‌شان داشته باشد. برخی اقتصاددانان معتقدند که مهاجرت بازگشتی یا معکوس ممکن است در توسعه و افزایش دستمزدها موثرتر از کمک‌های خارجی باشد. این به خاطر انباشت سرمایه انسانی، توانایی کارآفرینی و کسب تجارب اجتماعی است که مهاجران در زمان دوری کسب می‌کنند. آن‌ها با دریافت آموزش، کسب ثروت، افزایش دانش فنی و ایده‌های جدید به کشور خود باز می‌گردند که می‌تواند به توسعه کشور مبدا کمک کند. مهاجرت بازگشتی محبوب‌ترین استراتژی برای معکوس کردن جریان مهاجرت‌های خروجی به ویژه در زمینه مهاجرت استعدادها و نخبگان محسوب می‌شود.

دلایل مهاجرت معکوس

بازگشت مهاجران ایرانی به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد. به طور کلی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت بازگشتی یا معکوس در میان مهاجران، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اهداف شخص: برخی از افراد برای گذراندن آخرین قسمت زندگی خود به وطن باز برمی‌گردند. این افراد اغلب، وظایف خانوادگی مثل مراقبت از بستگان بیمار یا مسن، حمایت از اعضای آسیب‌پذیر خانواده را به‌عنوان دلایل بازگشت خود ذکر می‌کنند.
  عوامل اقتصادی: رکود اقتصادی یا کمبود فرصت‌های شغلی در کشور میزبان می‌تواند مهاجرت معکوس را افزایش دهد. به عنوان مثال، همه‌گیری کووید-19 منجر به از دست دادن طیف شغلی گسترده‌ای شد و بسیاری از مهاجران را وادار کرد به کشورهای اصلی خود بازگردند.
• عوامل فرهنگی: مشکلات در کشور میزبان، مانند مشکلات زبانی، انزوای اجتماعی، تبعیض یا محیط‌های فرهنگی ناآشنا نیز ممکن است منجر به تصمیم برای مهاجرت بازگشتی شود.
• عوامل اجتماعی: مهاجران همچنین ممکن است به دلیل عوامل اجتماعی مانند پیوندهای خانوادگی، ارتباطات فرهنگی یا تمایل به بازنشستگی در کشور خود به وطن بازگردند.
• عوامل سیاسی: بی ثباتی سیاسی یا تغییر در سیاست‌های مهاجرتی نیز می‌تواند منجر به مهاجرت معکوس شود. برای مثال می‌توان به مهاجرت کارگران اتحادیه اروپا ناشی از برگزیت (Brexit) اشاره کرد.
• تغییر شرایط کشور مبدا: بهبود وضعیت کشور مبدا به ویژه در زمینه‌ای که باعث مهاجرت افراد شده است.
• برنامه ریزی‌های کشور مبدا: توانایی کشورهای در حال توسعه در ایجاد انگیزه برای بازگشت مهاجران ماهر

go2tr.irgo2tr.ir

انواع مهاجرت بازگشتی یا معکوس

بازگشت مهاجران ایرانی انواع مختلفی دارد که هر کدام دلایل خاص خود را دارند. بنابراین می‌توان گفت انواع مهاجرت بازگشتی یا معکوس به شرح زیر هستند.

بازگشت داوطلبانه: زمانی است که مهاجران به میل خود، به کشورشان بازمی‌گردند. این امر ممکن است به دلایل دلتنگی، دست‌یابی به اهداف اقتصادی یا تمایل به بازنشستگی در وطن باشد. به عنوان مثال یک مهندس نرم‌افزار ایرانی که به مدت پنج سال به ایالات متحده مهاجرت کاری یا تحصیلی کرده، ممکن است پس از دستیابی به اهداف حرفه‌ای و مالی خود تصمیم به بازگشت به ایران بگیرد.

بازگشت اجباری: این نوع بازگشت شامل مهاجرانی است که به دلیل مسائل قانونی یا سیاسی، نظیر پایان اعتبار ویزا و یا اخراج یا پایان وضعیت پناهندگی، مجبور به بازگشت می‌شوند. به عنوان مثال، فردی که دوران تحصیلی خود در کشور مقصد را به پایان رسانده و حالا ویزای تحصیلی وی منقضی شده و پس از فراغت از تحصیل موفق به کاریابی در کشور مورد نظر نشده است. این شخص براساس قوانین ملزم به بازگشت به کشور خودش است.

بازگشت فصلی: برخی مهاجران برای فصل‌های خاص، معمولا برای کار، مهاجرت کرده و پس از پایان فصل به خانه بازمی‌گردند. به عنوان مثال برخی از افراد ویزای کار آلمان را دریافت می‌کنند و به عنوان کارگر فصلی برای مدت محدودی در بخش کشاورزی، مهمانداری یا گردشگری کشور آلمان فعالیت می‌کنند این افراد پس از اتمام دوران کار و انقضای ویزا، به کشور خود برمی‌گردند.

مهاجرت دایره‌ای: این نوع مهاجرت شامل حرکت منظم و تکراری بین کشور خود و کشور میزبان است. مثلا یک مشاور ممکن است برای پروژه‌های مختلف به طور مکرر بین کشورها سفر کند و چند ماه از سال را در کشور مشخصی بگذراند.

مهاجرت معکوس از کشورهای مختلف

به‌طور کلی تاکنون هیچ آمار دقیق و مشخصی از میزان بازگشت مهاجران ایرانی به کشور تهیه نشده است، برنامه‌ای نیز در راستای بازگرداندن این افراد برای خدمت به کشور، بکار گرفته نشده است. تنها اقدامی که در این راستا شکل گرفته، طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیر مقیم است که به منظور تسهیل شرایط ایرانیان بازگشتی و تبادل دانش و تجربه انجام می‌شود. بازگشت مهاجران ایرانی از کشورهای مختلف جهان تحت شرایط متفاوتی و به دلایل متنوعی صورت می‌گیرد. دلایل بازگشت مهاجران ایرانی در برخی از کشورهای مهم به شرح زیر است.

اثرات مهاجرت معکوس

مهاجرت بازگشتی یا معکوس ممکن است پیامدهای زیادی به همراه داشته باشد. از جمله پیامدهای مهم آن به شرح زیر است.

• تأثیر اقتصادی: به طور کلی مهاجرت به خارج یا حتی مهاجرت بازگشتی یا معکوس تاثیرات اقتصادی بسیاری برای کشورها خواهد داشت. مهم‌ترین تاثیر اقتصادی آن، ایجاد شکاف در تامین نیروی کار در بخش‌های مختلف است. براثر فرایند مهاجرت ممکن است برخی صنایع با کمبود نیروی کار مواجه شوند و برخی دیگر از صنایع با فرایند مازاد نیروی کار روبه‌رو شوند که این پروسه تاثیر زیادی بر شرایط اقتصادی هر دو کشور مبدا و مقصد مهاجرت خواهد گذاشت.

• تأثیر اجتماعی: برگشت مهاجران می‌تواند باعث تغییراتی در زندگی خانوادگی آن‌ها شود، مانند اینکه اعضای خانواده از هم جدا شده بودند و حالا دوباره به هم ملحق می‌شوند. همچنین این تغییرات ممکن است فشار بیشتری به خدمات عمومی مانند آموزش و بهداشت وارد کند، به ویژه در مناطق روستایی یا کشورهای کمتر توسعه یافته که امکانات کافی در آن‌ها وجود ندارند. به عنوان مثال مراکز بهداشتی درمانی ممکن است شلوغ‌تر شوند، زیرا افراد بیشتری نیاز به مراقبت دارند و به آن مراجعه می‌کنند.
• تأثیر بر توسعه: مهاجرت بازگشتی یا معکوس می‌تواند تاثیر خوبی بر توسعه کشورهای مبدا داشه باشد. مهاجرانی که برمی‌گردند، معمولا مهارت‌ها و تجربه‌های جدیدی دارند و ممکن است سرمایه‌ای نیز با خود به همراه بیاورند. مجموع این موارد به بهبود و توسعه اقتصادی در مناطق اصلی کمک می‌کند، زیرا موجب ایجاد استارتاپ یا کسب‌وکارهای جدید می ‌شود.
• سود مغزی: اگر متخصصان ماهر برگردند، می‌تواند منجر به “بهره مغزی” شود که به نفع بخش‌هایی مانند مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و فناوری است.

سياست های مهاجرت بازگشتی یا معکوس در جهان

در بسیاری از کشورها، دولت‌ها به مهاجرانی که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند در کشور میزبان بمانند، کمک می‌کنند تا داوطلبانه به کشور خود برگردند. این برنامه‌ها به نام برنامه‌های بازگشت داوطلبانه و ادغام مجدد (AVRR) شناخته می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

• کمک‌های اداری: ارائه خدمات برای تسهیل بازگشت
• کمک‌های لجستیکی: تامین وسایل و تسهیلات برای سفر
• کمک‌های مالی: ارائه پول یا منابع مالی برای بازگشت و شروع مجدد زندگی

go2tr.irgo2tr.ir

سیاست های بین‌المللی مهاجرت (IOM) برای مهاجرت بازگشتی

از سال ۱۹۷۹، سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) برنامه‌‌های AVRR را در سطح جهانی اجرا کرد و تا کنون به بیش از ۱.۶ میلیون نفر کمک کرده تا مهاجرت معکوس انجام دهند. این برنامه‌ها به‌عنوان روشی بهتر و انسانی‌تر برای بازگشت مهاجران نسبت به روش‌های اجباری مانند بازداشت یا دیپورت عمل می‌کنند. مزایای برنامه‌های AVRR عبارتند از:

• راحتی برای دولت‌ها: بازگشت داوطلبانه معمولا از نظر هزینه و مدیریت مناسب‌تر است.
• کمک به مهاجران: این برنامه‌ها به مهاجران کمک می‌کنند تا به‌طور امن و محترمانه به کشور خود برگردند، به ویژه کسانی که در شرایط ناامنی قرار دارند و در خطر خشونت یا سوءاستفاده هستند.

مخاطبان برنامه‌های AVRR شامل افراد زیر می‌شوند.

• مهاجران سرگردان
• پناهنده‌هایی که از پیگیری درخواست پناهندگی خود منصرف شده‌اند.
• کارگران مهاجر که قراردادشان تمام شده و ویزای کاری آن‌ها منقضی شده است.

این برنامه‌ها علاوه‌بر اروپا، به کشورهای آفریقا، آسیا، اقیانوس آرام و آمریکا نیز گسترش یافته‌اند. همچنین در سال‌های اخیر، تعداد بیشتری از افرادی که به صورت داوطلبانه به کشورهای خود برمی‌گردند، از مناطق مختلف از جمله خاورمیانه و آفریقا به این برنامه‌ها جذب شده‌اند.

انواع سیاست‌ ها در قبال مهاجرت معکوس ایرانیان

انواع سیاست‌‌ها در قبال مهاجرت معکوس ایرانیان که می‌شود انجام داد به سه دسته کلی زیر تقسیم می‌شود.

• پاسخ به پدیده بازگشت: سیاست‌ها انفعالی هستند و در واکنش به بحران‌های اقتصادی و بیکاری اجرا می‌شوند.
• تسهیل و ترغیب به بازگشت: سیاست‌ها فعالانه مهاجران را به بازگشت تشویق می‌کنند.
• پیشگیری از مهاجرت نیروی انسانی ماهر: با سرمایه‌گذاری در آموزش و اقتصاد، زیرساخت‌هایی فراهم می‌شود تا نیروی کار ماهر تمایلی به مهاجرت نداشته باشد.

در جدول زیر، دسته‌بندی رویکردها و سیاست‌های مختلف در قبال مهاجرت های بازگشتی را مشاهده می‌کنید.

نمونه هایی از مهاجرت بازگشتی یا معکوس

برخی از نمونه‌های معروف مهاجرت بازگشتی یا معکوس بین‌المللی به شرح زیر است.

• مهاجرت بازگشتی یا معکوس پس از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ (کاهش میزان نقدینگی در نظام بانکی و اعتباری): بسیاری از مهاجران در کشورهای اتحادیه اروپایی، به ویژه از اروپای شرقی، به دلیل از دست دادن شغل و رکود اقتصادی، بازگشت به کشورهای خود را انتخاب کردند.
• مهاجرت بازگشتی یا معکوس پس از جنگ ویتنام: پس از پایان درگیری‌ها، مانند جنگ ویتنام، بسیاری از پناهندگان و مهاجران پس از برقراری ثبات به کشورهای خود بازگشتند.
• مهاجرت بازگشتی یا معکوس کشورهایی مانند هند و چین: کشورهای هند و چین در سال‌های اخیر شاهد افزایش مهاجرت برگشتی بوده‌اند، به طوری که متخصصان حرفه‌ای از کشورهای غربی بازگشته‌اند و جذب اقتصادهای رو به رشد و فرصت‌های داخلی شده‌اند.

مزایا و معایب مهاجرت بازگشتی یا معکوس

مانند هر پدیده دیگری مهاجرت بازگشتی یا معکوس می‌تواند مزایای زیادی به همراه داشته باشد و در عین حال مهاجرت برگشتی با چالش‌ها و معایبی همراه است که می‌تواند بر فرد و جامعه تأثیرگذار باشد. درک این معایب و مدیریت آن‌ها به منظور تسهیل فرآیند بازگشت و سازگاری، ضروری است.

جمع بندی

مهاجرت بازگشتی یا معکوس پدیده‌ای پیچیده با پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و توسعه‌ای قابل توجه است. برای کاهش اثرات منفی و استفاده از مزایای بالقوه آن، کشورها نیازمند مدیریت دقیق و پاسخ های سیاستی مناسب هستند. ایران نیز نیازمند اتخاذ سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی قدرتمند در زمینه بازگشت مهاجران ایرانی به وطن و مدیرت صحیح آن‌ها با توجه آورده‌ آموزشی و یا مالی آن‌ها است. همچنین سالانه مهاجرت معکوس از کشورهای مختلف مثل مهاجرت معکوس ار کانادا، آلمان، ترکیه و … به دلیل تغیر قوانین مهاجرتی، عدم توانایی مهاجران به تبدیل وضعیت اقامت یا عرق به وطن و پیوستن به خانواده صورت می‌گیرد.

منبع:

• vance.tech
• ifpnews

سوالات متداول