آیا ایران دو تابعیتی را قبول دارد؟ | قوانین دو تابعیتی در ایران
آرینا صادقی
بروزرسانی:
انتشار: ۴ سال پیش
به‌خاطر تحریم‌های ناجوانمردانه بین‌المللی که در سال‌های اخیر توسط کشورهای مختلف علیه ایران انجام گرفته است، متأسفانه توانایی سفر و سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها در حوزه‌های مختلف محدود شده است. یک شهروند ایرانی با گذرنامه خود تنها می‌تواند به شش کشور بدون نیاز به ویزا و سی‌و‌شش کشور با ویزای هنگام ورود سفر کند. بنابراین برخی برای به‌دست‌آوردن آزادی عمل بیشتر، اقدام به اخذ تابعیت دوگانه یا تابعیت مضاعف می‌کنند. اما نکته حائز اهمیت این است که ایا ایران دو تابعیتی را قبول دارد؟
پس چنانچه مشتاق کسب اطلاعات در زمینه ممنوعیت پاسپورت دوم و قانون دو تابعیتی در ایران هستید، با این محتوا از مجموعه «GO2TR» همراه شوید. مجموعه G2TR سالانه به افراد زیادی کمک کمی‌کند تا با صرف کمترین هزینه در یکی از بهترین مقاصد مهاجرتی دنیا تابعیت بگیرند.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- قانون جدید تابعیت ایران
- بررسی دو تابعیتی در ایران
- نحوه ورود و خروج افراد دو تابعیتی در ایران
- اخذ تابعیت مضاعف برای ایرانی‌ها
- روش‌های دریافت تابعیت دوگانه و پاسپورت دوم برای ایرانی‌ها
- سریع‌ترین روش دریافت تابعیت و پاسپورت دوم
- آسان‌ترین روش دریافت تابعیت و پاسپورت دوم
- نکات مهم قبل از درخواست تابعیت و پاسپورت دوم
- ویزای امریکا برای ایرانیان دو تابعیتی
قانون جدید تابعیت ایران
در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران در تلاش بوده است تا قوانین مربوط به تابعیت را به‌روز کرده و با شرایط کنونی تطبیق دهد. در این راستا، لایحه‌ای تحت عنوان «اصلاح برخی از احکام قانونی مربوط به تابعیت» تهیه و به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. این لایحه با هدف رفع تعارضات قانونی و تسهیل فرآیند اعطای تابعیت به افراد واجد شرایط، در دستور کار قرار گرفت. نکات کلیدی لایحه اصلاح قانون تابعیت عبارتست از:
- اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی: در اصلاحات جدید، فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها می‌توانند قبل از رسیدن به سن ۱۸ سالگی و با درخواست مادر ایرانی، تابعیت ایران را دریافت کنند. پس از ۱۸ سالگی، در صورت عدم درخواست مادر، فرزند می‌تواند خود برای دریافت تابعیت اقدام کند، مشروط به نداشتن مشکل امنیتی به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. همچنین، پاسخ به استعلام‌های امنیتی باید حداکثر ظرف مدت سه ماه انجام شود.
- اعطای تابعیت به نخبگان و سرمایه‌گذاران خارجی: افرادی که در ایران خدمت کرده‌اند، دارای مقامات علمی یا تخصصی بالا هستند، شرایط نخبگی دارند، در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند، یا ایثارگران و فرزندان شهدای خارجی هستند، در صورت نداشتن مشکل امنیتی، می‌توانند تابعیت ایران را دریافت کنند.
- حذف نظام تابعیت مبتنی بر خاک: در اصلاحیه جدید، بند مربوط به اعطای تابعیت به فرزندان زوج‌های خارجی که یکی از آنها متولد ایران بود، حذف شده است. این تغییر نشان‌دهنده تمرکز بیشتر بر تابعیت مبتنی بر خون است.
- اعطای تابعیت به زنان خارجی که با مردان ایرانی ازدواج می‌کنند: زنان تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار کنند و پس از ثبت ازدواج حداقل شش ماه در ایران اقامت نمایند، در صورت نداشتن مشکل امنیتی، می‌توانند درخواست تابعیت ایران را داشته باشند.
بررسی دو تابعیتی در ایران
قانون تابعیت در ایران بر اساس قانون مدنی ایران تنظیم شده است و به‌طور صریح موضوع تابعیت مضاعف یا دو تابعیتی را رد نمی‌کند، اما پذیرش آن را هم رسمیت نمی‌بخشد. در ادامه، بررسی دقیق‌تری از قوانین و دیدگاه رسمی جمهوری اسلامی ایران در مورد دو تابعیتی‌ها را بررسی می‌کنیم.
قانون مدنی ایران درباره تابعیت
ماده ۹۸۶ قانون مدنی: “هر تبعه ایرانی که بدون رعایت مقررات قانونی، تابعیت خارجی تحصیل کند، تبعیت خارجی او کان‌لم‌یکن بوده و تبعه ایرانی محسوب می‌شود. ولی در عین حال کلیه اموال غیرمنقول او با نظارت اداره ثبت به فروش رسیده و پس از وضع مخارج فروش، قیمت آن به او داده خواهد شد. به‌علاوه، از اشتغال به وزارت و معاونت وزارت و عضویت مجلس شورای ملی و انجمن‌های ایالتی و ولایتی و بلدی و هرگونه مشاغل دولتی محروم خواهد بود.”
تفسیر این ماده:
- اگر یک ایرانی تابعیت کشور دیگری را بگیرد، ایران همچنان او را ایرانی می‌داند.
- اما چنین فردی از بسیاری از حقوق مدنی و سیاسی در ایران محروم خواهد شد.
- تابعیت دوم از نظر ایران رسمیت ندارد و به رسمیت شناخته نمی‌شود.
سیاست عملی جمهوری اسلامی ایران
عدم شناسایی تابعیت دوم:
ایران تابعیت دوم را به رسمیت نمیشناسد، حتی اگر فرد با پاسپورت کشور دیگر وارد شود، در صورتی که ایرانی‌الاصل باشد، تابعیت ایرانی او همچنان برقرار است.
محرومیت‌های قانونی:
دو تابعیتی‌ها حق ندارند پست‌های مهم دولتی را تصدی کنند. برخی پست‌ها مانند:
- وزرا و معاونان آنها
- نمایندگان مجلس
- استانداران
- اعضای شورای نگهبان یا نهادهای امنیتی
در این مشاغل، تابعیت مضاعف مانع جدی است.
مشکلات حقوقی و سیاسی:
افراد دو تابعیتی در صورت بازداشت یا برخورد قضایی، حق بهره‌مندی از حمایت کنسولی کشور دوم را ندارند چون ایران تابعیت دومشان را به رسمیت نمیشناسد. همین موضوع باعث شده که در مواردی مثل دستگیری اتباع ایرانی‌الاصل دارای تابعیت خارجی (مانند برخی روزنامه‌نگاران، دانشگاهیان و فعالان سیاسی)، دسترسی سفارت کشور دوم به فرد بازداشت‌شده محدود یا غیرممکن باشد.
نحوه ورود و خروج افراد دو تابعیتی در ایران
نحوه ورود و خروج افراد دو تابعیتی (تابعیت ایرانی + تابعیت کشور دیگر) به ایران همیشه موضوع حساس و مهمی بوده، چون قوانین ایران در این زمینه روشن و البته محدودکننده است. در جمهوری اسلامی ایران، تابعیت دوگانه به رسمیت شناخته نمی‌شود. براساس قوانین مدنی کشور، افرادی که تابعیت ایران را دارند، حتی در صورت دریافت تابعیت کشور دیگر، همچنان از دید دولت ایران تبعه ایرانی محسوب می‌شوند. این امر پیامدهای حقوقی، سیاسی و اداری خاصی را در زمینه ورود و خروج این افراد به همراه دارد.
نحوه ورود به ایران برای دو تابعیتی‌ها
- استفاده از گذرنامه ایرانی الزامی است: اگر فردی تابعیت ایرانی دارد (مثلاً از طریق تولد از پدر ایرانی)، حتی اگر تابعیت کشور دیگری هم داشته باشد، هنگام ورود به ایران باید با پاسپورت ایرانی وارد شود یا حداقل در سیستم‌های کنسولی ایران به عنوان تبعه ایرانی شناخته شده باشد.
- گذرنامه ایرانی معتبر لازم است: اگر پاسپورت ایرانی فرد منقضی شده یا ندارد، باید از طریق سفارت یا کنسولگری ایران در کشور محل اقامتش:
- گذرنامه جدید دریافت کند یا مدرک عبور موقت دریافت کند. (مثلاً برگ عبور یک‌بار ورود)
نحوه خروج از ایران برای دو تابعیتی‌ها
- خروج با پاسپورت ایرانی: فردی که با پاسپورت ایرانی وارد ایران شود، باید با همون پاسپورت هم خارج شود. اگر با پاسپورت خارجی وارد نشده باشد، اجازه خروج با اون پاسپورت را ندارد.
- خدمت سربازی برای مردان: اگر مرد ایرانی زیر ۵۰ سال هست و وضعیت خدمت سربازیش مشخص نیست (یعنی یا نرفته یا معاف نشده)، ممکن است اجازه خروج از ایران نداشته باشد.
- ممنوع‌الخروجی احتمالی: در برخی موارد، افراد دو تابعیتی ممکن است به دلایل سیاسی، امنیتی یا قضایی ممنوع‌الخروج شوند.
نکات مهم سفر به ایران برای دو تابعیتی ها
اتباع ایرانی که دارای تابعیت دوم هستند، پیش از سفر به ایران لازم است تدابیر احتیاطی لازم را جهت پیشگیری از بروز مشکلات احتمالی اتخاذ نمایند. در این راستا، موارد زیر توصیه می‌شود.
- توجه به سوابق سیاسی یا فعالیت‌های مدنی در خارج از کشور: افرادی که در خارج از کشور فعالیت‌های سیاسی، رسانه‌ای، حقوق بشری یا مدنی داشته‌اند، بهتر است پیش از سفر، تمامی جوانب احتیاط را رعایت کنند و از احتمال پیامدهای حقوقی یا امنیتی آگاه باشند.
- برقراری ارتباط با نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران: پیش از هرگونه سفر به ایران، توصیه می‌شود فرد با سفارت یا کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در کشور محل اقامت خود تماس حاصل نماید و وضعیت تابعیتی خود را با ایشان در میان گذارد. این اقدام به‌ویژه برای کسانی که تولد یا اقامت بلندمدت در خارج از ایران داشته‌اند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
- اطمینان از اعتبار گذرنامه ایرانی: فرد باید از اعتبار گذرنامه ایرانی خود اطمینان حاصل نماید. در صورت منقضی بودن گذرنامه، می‌بایست نسبت به تمدید آن یا دریافت برگ عبور موقت اقدام شود. ورود به ایران با گذرنامه منقضی‌شده می‌تواند منجر به ممانعت در مبادی ورودی شود.
- بررسی وضعیت نظام‌وظیفه برای مردان مشمول: مردان زیر ۵۰ سال که مشمول خدمت وظیفه عمومی هستند، باید پیش از سفر، وضعیت نظام‌وظیفه خود را مشخص کنند. نداشتن کارت پایان خدمت یا معافیت ممکن است مانع خروج آنان از کشور پس از ورود شود.
قانون و مقررات تابعیت و یا قانون دو تابعیتی در ایران به وسیله قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌گردد. براساس ماده ۹۸۹ قانون مدنی ایران، هر شهروند ایرانی که بدون رعایت قانون بعد از سال ۱۲۸۶ شمسی تابعیت یک کشور خارجی را کسب کرده باشد، تابعیت خارجی او باطل شده و بدون ترتیب‌اثر در‌نظر گرفته می‌شود و جزو تبعه ایران به‌حساب می‌آید. بنابراین اینگونه اشخاص با موافقت وزارت امور خارجه اجازه ورود به ایران و یا اقامت در این کشور را دارند.
بیشتر بخوانید:
آیا ایران تابعیت دوگانه را به رسمیت میشناسد؟
ایران از نظر قانونی تابعیت مضاعف را به رسمیت نمیشناسد. با‌این‌حال این امکان وجود دارد که شخصی تابعیت ایران و تابعیت کشور دیگری را داشته باشد. در‌این‌شرایط ایران اشخاص دو‌تابعیتی یا دارای تابعیت مضاعف را فقط شهروند ایران می‌داند و کلیه حقوق و وظایف شهروندی را برای وی قائل است. به‌همین‌جهت به‌طور عملی ممنوعیت خاصی برای دریافت تابعیت دوم یا پاسپورت دوم برای ایرانی‌ها وجود ندارد. با‌این‌وجود، طبق تبصره ماده ۹۸۹ قانون مدنی، فرد با دریافت تابعیت دوم متحمل تعدادی از محدودیت‌ها می‌شود. به‌عنوان مثال، حق کار کردن در برخی از مشاغل را نخواهد داشت. مشاغلی همچون: سمت وزارت، سمت معاونت وزارت، عضو شدن در مجالس مقننه و غیره.
بهترین کشورها برای اخذ تابعیت دوم
اخذ تابعیت مضاعف برای ایرانی‌ها
در شرایط تحریم‌های غیر‌منصفانه علیه ایران، دریافت پاسپورت دوم و تابعیت مضاعف برای ایرانی‌ها مزیت بزرگی محسوب می‌شود. چرا‌که افراد با داشتن پاسپورت دوم آزادی عمل و اقتصادی بیشتری خواهند یافت. به‌همین‌جهت برخی داشتن پاسپورت دوم را گامی در جهت شروع زندگی بین‌المللی می‌دانند. به‌هر‌حال دریافت پاسپورت دوم ارتباطی مستقیم با اخذ تابعیت دوگانه دارد. افراد تا زمانی‌که نتوانند تابعیت مضاعف یک کشور را کسب کنند امکان دستیابی به پاسپورت دوم را ندارند. به‌همین‌خاطر ابتدا باید مطمئن شوید؛ کشوری که قصد اخذ تابعیت دوگانه و پاسپورت دوم آن را دارید وضعیت حقوقی تابعیت دوگانه را به رسمیت میشناسد.
روش‌های دریافت تابعیت دوگانه و پاسپورت دوم برای ایرانی‌ها
به طور کلی پنج روش مختلف برای اخذ تابعیت دوگانه در بهترین کشورها و به دنبال آن پاسپورت دوم وجود دارد که هر کدام شرایط و قوانین خاص خود را دارند. این روش‌ها عبارت‌اند از:
- ازدواج
- سرمایه‌گذاری
- از طریق اجداد یا تبار
- اشتغال
- پناهندگی
سریع‌ترین روش دریافت تابعیت و پاسپورت دوم
سرمایه‌گذاری سریع‌ترین روش دریافت تابعیت و پاسپورت دوم است. هرچند که با استفاده از این روش میتوان در کوتاه‌ترین زمان تابعیت و پاسپورت دوم را کسب کرد، اما استفاده از این روش برای اخذ پاسپورت و تابعیت دوم، به هزینه بیشتری نسبت به سایر روش‌ها نیاز دارد. امکان دریافت پاسپورت و تابعیت دوم با استفاده از روش سرمایه گذاری در کشورهایی همچون؛ سنت کیتس و نویس، دومینیکا، ترکیه و غیره وجود دارد.
آسان‌ترین روش دریافت تابعیت و پاسپورت دوم
آسان‌ترین روش دریافت تابعیت و پاسپورت دوم از طریق اجداد یا تبار است. دریافت تابعیت از این طریق را به اصطلاح تابعیت اصلی می‌گویند. چرا‌که شخص برای دستیابی به آن فرایندی را به اختیار خود طی نمی‌کند بلکه از طریق نسب یا تبار تابعیت دوم را به دست می‌آورد. امکان دریافت تابعیت و پاسپورت دوم از طریق تبار در کشورهایی مثل؛ ایتالیا، ترکیه، اتریش، مجارستان و غیره وجود دارد.
مزیت های دریافت پاسپورت دوم برای ایرانی‌ها
داشتن پاسپورت دوم مزیت‌های زیادی برای فرد خواهد داشت. مزیت‌هایی همچون؛
- کسب آزادی بیشتر برای تجارت و سرمایه‌گذاری
- امکان سفر به تعداد بیشتری از کشورها بدون نیاز به ویزا
- امنیت روانی بیشتر در صورت بروز ناامنی های داخلی یا خارجی
نکات مهم قبل از درخواست تابعیت و پاسپورت دوم
ارزش تابعیت و پاسپورت دوم همه کشورها با یکدیگر برابر نیست. به‌عنوان نمونه طبق اطلاعات وبسایت passportindex افراد با اخذ پاسپورت بلغارستان می‌توانند به ۱۲۶ کشور (۸۸ کشور بدون ویزا + ۴۳ ویزا هنگام ورود) رفت‌و‌آمد کنند. درحالی‌که با اخذ تابعیت و پاسپورت دوم ترکیه تنها می‌توانند به ۹۷ کشور (۵۴ کشور بدون ویزا + ۳۸ کشور ویزا هنگام ورود) دسترسی داشته باشند.
همچنین علاوه‌بر کمیت، بهتر است کیفیت کشورهایی را که از طریق دریافت تابعیت و پاسپورت دوم به آنها دسترسی خواهید داشت مدنظر قرار دهید. به‌عنوان مثال با داشتن تابعیت و پاسپورت دوم بلغارستان میتوان به کشورهایی همچون: روسیه، استرالیا، سوئیس، کانادا و غیره سفر کرد اما با داشتن تابعیت و پاسپورت دوم کشوری مثل دومینیکا میتوان به ۸۱ کشور دنیا (۴۹ کشور بدون ویزا + ۳۲ ویزا هنگام ورود) رفت‌و‌آمد داشت. کشورهایی مثل کل حوزه شینگن اتحادیه اروپا، انگلیس و غیره.
مخاطب گرامی لازم است بدانید که ارزش پاسپورت‌های مذکور در حال حاضر به خاطر شیوع بیماری همه‌گیر کرونا نسبت به سال‌های قبل کاهش پیدا کرده است. با حل این معضل جهانی به احتمال زیاد ارزش پاسپورت کشورها و امکان سفر با آنها افزایش خواهد یافت.
ویزای امریکا برای ایرانیان دو تابعیتی
موضوع دریافت ویزای امریکا برای ایرانیان دو تابعیتی (مثلاً ایرانی–کانادایی، ایرانی–آلمانی، یا ایرانی–سوئدی) به فاکتورهای متعددی بستگی دارد و با توجه به قوانین مهاجرتی آمریکا، این افراد در برخی موارد مشمول تسهیلات، و در برخی دیگر با محدودیت‌هایی مواجه هستند. در ادامه، وضعیت این افراد را از دیدگاه ایالات متحده بررسی می‌کنیم.
ایالات متحده تابعیت مضاعف را به رسمیت میشناسد
بر خلاف ایران، ایالات متحده تابعیت دوگانه را به رسمیت میشناسد. بنابراین:
- اگر فردی تابعیت کشور دیگری (مثلاً ایران) را هم داشته باشد، این موضوع به خودی خود مانعی برای دریافت ویزا یا ورود به آمریکا محسوب نمی‌شود.
- افراد دو تابعیتی می‌توانند از حقوق تابعیت آمریکایی خود استفاده کنند، حتی در صورت داشتن گذرنامه ایرانی.
ایرانیان دو تابعیتی غیر آمریکایی؛ شرایط دریافت ویزای آمریکا
اگر فردی ایرانی‌الاصل دارای تابعیت دوم (مثلاً کانادایی، آلمانی، استرالیایی…) باشد و شهروند آمریکا نباشد، شرایط دریافت ویزای آمریکا به موارد زیر بستگی دارد:
اگر با پاسپورت کشور دوم اقدام کند:
- فرد می‌تواند با پاسپورت کشور غیرایرانی خود (مثلاً آلمانی) برای ویزای آمریکا اقدام کند.
- با این حال، از آنجا که در سیستم‌های مهاجرتی سوابق تابعیت ایرانی ثبت می‌شود، ممکن است همچنان مورد بررسی دقیق‌تر (security clearance یا Administrative Processing) قرار بگیرد.
- محدودیت طبق «قانون منع سفر» (Travel Ban – نسخه ترامپ):
- در گذشته، ایرانیان حتی با تابعیت دوم ممکن بود مشمول «قانون منع ورود» شوند (دوران دولت ترامپ).
- اما در سال ۲۰۲۱، این قانون توسط رئیس‌جمهور بایدن لغو شد. در حال حاضر چنین محدودیتی وجود ندارد، ولی بررسی‌های امنیتی همچنان باقی است.
بررسی‌های امنیتی و «Administrative Processing»
ایرانیان، به‌ویژه افراد با تابعیت مضاعف، ممکن است هنگام بررسی ویزای غیرمهاجرتی یا مهاجرتی، مشمول بررسی‌های امنیتی اضافی شوند که گاهی چند هفته یا حتی چند ماه طول می‌کشد. این موارد به موضوعاتی نظیر:
- پیشینه شغلی یا تحصیلی (به‌ویژه در حوزه‌های فنی یا نظامی)
- سفرهای قبلی به ایران
منبع:
سوالات متداول
آیا ایران تابعیت دوگانه را به رسمیت میشناسد؟
ایران از نظر قانونی تابعیت مضاعف را به رسمیت نمیشناسد اما این امکان وجود دارد که شخصی تابعیت ایران و تابعیت کشور دیگری را داشته باشد.
آیا با داشتن تابعیت دوم میتوان پاسپورت دوم دریافت کرد؟
بله. با اخذ تابعیت دوم یککشور میتوانپاسپورت دوم نیز دریافت کرد. به عنوان مثال با اخذ تابعیت ترکیه میتوان پاسپورت این کشور را نیز دریافت کرد.
ساده‌ترین روش دریافت پاسپورت دوم چیست؟
این امر از یک کشور نسبت به کشور دیگر متفاوت است با این وجود راحت‌ترین روش دریافت آن را از طریق اجداد یا تبار دانسته‌اند.
منبع:
پرسش و پاسخ